سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

تابش آفتاب سوزان کویر بر تن زمین‌های بی آب کشاورزی روستای اسد آباد سرخه سبب شد تا طرحی ملی در مقیاس محلی اجرا شود و با بهبود سازوکار کشاورزی، آب را در رگ‌های روستا به جریان بیندازد تا روستای کویری عنوان دهکده آبی را از آن خود کند.

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از سمنان، لب‌های خشک زمین‌های تشنه کشاورزی، جرعه‌ای آب را طلب می‌کردند و صدای آب از دور دست‌ها همچون سرابی در دل کویر به گوش میرسید. دل زمین از بی آبی ترک برداشته بود و سبزی از رخ هایشان پریده بود. امید رفع کمی از تشنگی زمین ها، آرزوی محلی‌ها شده بود. روز‌ها و حتی شب‌ها، دست به دست تلاش کردند تا کمی بی آبی را جبران کنند، اما زورشان به خورشید و فلک نرسید و بار و بنه عزیمت به شهر را جمع کردند و رفتند.

ابر‌ها نمیبارند...

کاهش ۵۱ درصدی میانگین بارندگی در دراز مدت، باعث بروز خشکسالی، نه تنها در استان سمنان بلکه در کشور می‌شود. این خبری بود که از مدت‌ها قبل مسئولان آن را رسانه‌ای کرده بودند. خداداد مدیر کل مدیریت بحران استانداری سمنان هم میگوید در سال زراعی ۱۳۹۹ - ۱۴۰۰، میانگین بارندگی ۷۷ میلی متر بود، در حالی که این میزان نسبت به میانگین بارندگی در دراز مدت باید به ۱۴۰ میلی متر می‌رسید.

محمد طاهری مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان سمنان هم می‌گوید: کاهش بارندگی‌ها بر میزان منابع آبی در این استان مثل آب‌های سطحی، آب‌های زیرزمینی، منابع آبی پشت سد ها، قنوات و چشمه‌ها تاثیر بسزایی داشته باشد.

حالا حالِ روستا که در هنگام پرآبی کمی نزار بود، بعد از خشکسالی چگونه خواهد بود؟

در پس هر تهدیدی، فرصتی هست..

تهدید خشکسالی و کاهش منابع آبی و خشکی زمین، نمی‌تواند جلوی فکر فکور‌ها و دلسوزان محیط زیست را بگیرد.

نسل اولی‌های روستا خبر اوردند که دست روزگار به یاری شان شتافته و دولت برای احیا کار آبا و اجدادی شان، دست کمک به سویشان دراز کرده تا شاید رونق تولید ثروت در دل روستا‌ها به بار بنشیند. همه از شوق روز‌های آبادانی کمر همت بستند و دوشادوش دولتمردان، آب را به مسیر زندگی بازگرداندند.

کارشناسان از طرح توسعه پایدار آب و خاک گفتند و اذعان کردند که احیا و بازگشت آبادانی به حوضه حبله‌رود می‌تواند سرمشق دیگر مناطق کویری باشد.

اما چرا حبله رود؟ حَبله‌رود رودی است که در استان تهران و سمنان ایران جریان دارد و از شمال کوه‌های البرز سرچشمه می‌گیرد. این رود مهمترین منبع تأمین آب دشت گرمسار و تنها رودخانه دائمی استان سمنان به شمار می‌آید. همین توضیحات باعث شد تا کارشناسان متفق القول بر اجرای طرح توسعه پایدار آب و خاک در حوضه حبله رود اقدام کنند.

جهان در کنار ایران ...

اسدآباد؛ روستای کویری سمنان، دهکده آبی ایرانطرح مدیریت پایدار منابع آب و خاک، فارغ از بُعد ملی بودنش، روی جهانی هم دارد. پس از رایزنی‌ها با آژانس برنامه عمران ملل متحد، طرحی بر اساس برنامه مشترک میان دولت جمهوری اسلامی ایران و UNDP از سال ۱۳۷۶ در حوزه آبخیز حبله رود، روستای اسد آباد سرخه، به عنوان منطقه نمونه، در سه فاز برنامه ریزی شد.

مردم و دولتمردان، با مشارکت ۵۰ درصدی، بر اساس این طرح، گام اول را برداشتند.

نوچه مجری طرح مدیریت پایدار آب و خاک (حبله رود) با بیان اینکه آب مورد نیاز اراضی کشاورزی در مسیر‌های سنتی، با هدر رفت ۵۰ درصدی به باغ‌ها می‌رسید گفت: در مرحله اول این طرح، انهار سنتی به بتنی تبدیل شد تا علاوه بر جلوگیری از نفوذ آب، راه خرابی مسیر‌های خاکی را بر جانواران موذی نیز ببندد.

او می‌افزاید: با بتنی شدن ۹۵ درصد از انهار این روستا و تحقق مهم‌ترین هدف این طرح، یعنی کاهش یک ششمی هدر رفت آب و افزایش سطح زیر کشت محصولات، روستا اسد آباد سرخه به عنوان دهکده آبی کشور معرفی شد.

در این دهکده، با کوشش کشاورزان محلی و نظارت مسئولان ملی، ۸ هزار متر انهار، تبدیل وضعیت شدند تا انتقال آب از مبدا به مقصد مدیریت شود و سطح زیر کشت سه مزرعه با مساحت ۳۵۰ هکتاری که با خشکسالی دست و پنجه نرم میکرد، ثابت و حتی افزایش یابد.

صدای پای آب در گوش روستا ...

آب که در مسیر زندگی قرار گرفت، کشاورزان با دلی آکنده از خوشی، ادوات کشاورزی خود را به دست گرفتند و باغ هایشان را احیا کردند.

آقای سعیدی یکی از کشاورزان این منطقه می‌گوید: زمین ۲ هکتاری اش به واسطه اینکه در پایین‌ترین نقطه آبادی قرار داشته، پیش از اجرای این طرح، آبیاری نمی‌شد. اما اکنون با اجرای این طرح، رنگ آبادانی به چهره زمین برگشته و کشاورزی اش رونق گرفته است.

رسولی کشاورز دیگر می‌گوید: تا قبل از این طرح، چاهی که زمین هایمان را سیراب می‌کرد، پرآب‌تر بود، اما در سال‌های اخیر، خشکسالی بر این چاه تاثیر گذاشت و او را کم آب کرد، ولی این طرح باعث شد، تا آب به همان میزان، چه بسا بیشتر به زمین هایمان برسد و باغ هایمان اثر کم آبی را متوجه نشوند.

میرزایی کشاورز دیگر، محصولات ناب باغش را نشان میدهد و می‌گوید: برکت به زمین‌های کشاورزی دوباره برگشت و کشت محصولات مان ۲ برابر افزایش پیدا کرد و همین باعث شد تا دوباره با پسرم و خانواده اش به زندگی اصیل روستایی مان بازگردیم.

زندگی اصیل روستایی از سر گرفته شد...

مهاجرت معکوس به این روستا، حاصل طلایی اجرای این طرح محسوب می‌شود. نوچه مجری طرح توسعه پایدار خاک و آب می‌گوید: ۵۰ خانوار به روستای اسد آباد که از نسل دومی‌ها هستند به روستا بازگشتند.

وی می‌افزاید: برای رفع دغدغه مسکن این روستاییان، ۷۰ قطعه زمین برای خانواده‌ها در نظر گرفته شده، که از این تعداد تا کنون ۲۶ قطعه را اسدآبادی‌ها ساختند و ساکن شدند.

وی پله‌ی اول تولید ثروت را در گرو بازگشت محلی‌ها به میادین اصیل زندگی بیان میکند.

اسدآباد سرمشق دیگر روستا‌ها

پس از موفقیت آمیز بودن طرح مدیریت پایدار آب و خاک در روستای اسد آباد سرخه، اهالی روستای سنرد شهرستان گرمسار هم خواستار اجرای این طرح در اراضی کشاورزی خود شدند و برای اجرای این طرح اعلام آمادگی کردند.

روستای سنرد یکی از روستا‌های جنوبی دشت گرمسار است که در سال ۱۳۶۱ خالی از سکنه شد. روستاییان از ۲ سال قبل به روستا‌ها اسدآباد؛ روستای کویری سمنان، دهکده آبی ایرانبازگشتند و خانه‌های خود را مرمت کردند. حال با بهسازی مسیر‌های آب رسانی به اراضی کشاورزی خود، بار دیگر رونق و آبادانی را به روستا‌های خود بازمیگرداند.

برنامه ریزی برای تولید ثروت در روستا تنها به کشاورزی ختم نمی‌شود بلکه طرح‌های گردشگری رصد آسمان و ستارگان در دستور کار روستاییان قرار دارد.

مسئولان هم چنین می‌گویند: دیگر استان‌های کویری مانند یزد و سیستان و بلوچستان پس از اجرای این طرح، مصمم بر اصلاح سازو کار کشاورزی شان شدند تا آن‌ها هم سهمی در سرعت بخشیدن به قطار توسعه اقتصادی کشور داشته باشند.

طعم شیرین موفقیت اولیه، نیروی محرک گام‌های بعدی طرح

پس از ارزیابی موفقیت آمیز گام اول طرح توسعه پایدار خاک و آب، کشاورزان و مسئولان برای گام دوم و سوم آماده شدند. گامی که در تکمیل مرحله اول نقش به سزایی دارد.

آقای سعیدی کشاورز روستای اسد اباد سرخه می‌گوید: پنج قطعه زمین در مکان‌های مختلف این روستا برای اوست و برای تامین آب این زمین ها، فارغ از زمان بر بودنش، آب نیز در مسیر‌های گوناگون هدر میرود.

او تجمیع شدن زمین‌های کشاورزی را نقطه روشن بهبود وضعیت کشاورزی میداند و می‌گوید: تجمیع شدن زمین‌های کشاورزی، علاوه بر اینکه آب را تنها به یک نقطه میرساند و زحمت کشاورز را کم میکند، بهره وری تولید را افزایش میدهد و و کاهش انرژی را به دنبال دارد.

نوچه مجری طرح مدیریت پایدار آب و خاک (حبله رود) از تغییر الگوی کشت در این روستا در گام سوم خبر میدهد و می‌گوید: ساز و کار کشاورزی باید به سوی تولید محصولات پربازده وکم آب بر و استفاده از آبیاری قطره‌ای برود.

نوچه تولید زعفران و پسته را در رونق تولید ثروت در روستا‌ها مطلوب ارزیابی می‌کند و می‌گوید: با متمایل شدن کشت این مناطق از محصولات پر آب بر مثل خربزه به محصولات کم آب بر، علاوه بر حفظ نعمت خدادادی آب، سود بیشتری به کشاورزان زحمت کش میرساند.

به گفته وی، تغییر آبیاری زمین‌های کشاورزی از غرقابی به قطره ای، هم در حفظ آب کمکرسان است و هم درختان و محصولات آب بیشتری را دریافت خواهند کرد.

اما این نکته نباید فراموش شود که در روش آبیاری قطره ای، به دلیل نفوذ آب به سطوح زمین، ریشه درختان در نزدیکی خاک و حتی ممکن است بر روی خاک رشد کند که در صورت بروز بحران‌های طبیعی، مغز درخت یعنی ریشه، سریع‌تر تحت تاثیر قرار میگیرد.

روش غرقابی آب زیادی مصرف میکند، اما ریشه‌های درختان به دلیل نفوذ آب به اعماق زمین، در پایین‌ترین سطح رشد میکند و حتی ممکن است که به آب‌های زیر زمینی برسد که در صورت کمبود آب آبیاری، خود درخت مشکلی برای تامین آب مورد نیازش نداشته باشد.

حال باید بررسی کرد که روش آبیاری قطره‌ای در کدام نواحی مناسب‌تر است! بروز خشکسالی، سطح آب‌های زیر زمینی را در مناطق گرم و خشک پایین‌تر میبرد و آبیاری قطره‌ای به صرفه است. اما در مناطق خوش آب و هوا، بحران‌های دیگر طبیعی همانند سرمازدگی، آفت و خیلی چیز‌های دیگر، محصولات را تهدید نکند.

روستا؛ گنجینه نعمت‌های خدادادی

اسدآباد؛ روستای کویری سمنان، دهکده آبی ایرانپس از گذر از دوره بدحالی اراضی کشاورزی از بی آبی، زندگی در رگ‌های روستا جاری شد و نبض تولید در روستا تند‌تر از قبل تپید. اما باید دانست که هر بحران طبیعی چه در روستا‌های کویری و چه مناطق خوش آب و هوا، میتواند هر تولیدی را تحت تاثیر خود قرار دهد و کشاورز را از نان خوردن بیندازد. احیا تولید، رونق و توسعه تنها که به صورت تک بُعد در بیاید، خطر تهدید بیشتر در کمینش است. کارشناسان اعتقاد دارند که ورود بُعد گردشگری در کنار کشاورزی، میتواند دو بال پرواز یک روستا باشد، و علاوه بر افزایش کسب و کار در روستا، میتواند فرهنگ اصیل ایرانی را در جای جای ایران پهناورمان منتقل کند. گردشگری در روستا، در استان سمنان موضوعی کهنه است چرا که در قلعه بالا شهرستان شاهرود، این طرح به خوبی اجرا شده و روستاییان بسیاری را بر سر کار برده است.

از طرف دیگر روستا‌ها ظرفیت‌های مغفول مانده بسیاری دارد که باشناسایی آنها، میتوان ثروت آفرینی کرد. سرمایه‌هایی همانند آفتاب که میتواند در تولید برق کمک شایانی به روز‌های بی برقی حاصل از بی مدیریتی داشته باشد.

منبع : خبرگزاری صدا و سیما