سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

خبرنگار ایرنا طبیعت و پوشش گیاهی استان اردبیل یکی از مهمترین داشته‌ها و ظرفیت‌های آن برای قرار گرفتن در مسیر توسعه پایدار است. با این حال همانند بسیاری از مناطق دیگر در سال‌های اخیر پوشش گیاهی مراتع ییلاقی و قشلاقی استان اردبیل در اثر تخریب و استفاده بی‌رویه بهره‌بردارن و سود جویان تخریب و تضعیف شده است.

بهره‌برداری بی‌رویه از مراتع و فشار چرای دام، توان اکولوژیکی مراتع را به شدت کاهش داده و همین امر منجر به افزایش فرسایش خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی شده است. اداره کل منابع طبیعی استان برای جلوگیری از پیامدهای مخرب عوامل انسانی و طبیعی البته راهکارهای متنوعی را در دستور کار قرار داده است که شاید بتواند مهمترین آن را اجرای سازه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری عنوان کرد.

با این حال حفظ و احیای مراتع نیازمند جلب حساسیت عمومی و استفاده از ظرفیت افکار عمومی و اجرای طرح‌هایی مانند همیار طبیعت است. در واقع برای حفظ منابع طبیعی در کنار اقدامات سازه ای،برخی اقدامات غیرسازه‌ای هم در دستور کار قرار گرفته است. در همین زمینه در گفت و گو با محمود قلی‌زاده مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل اقدامات اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در زمینه حفاظت از منابع طبیعی استان را مورد بررسی قرار داده ایم.

ایرنا: برای احیای پوشش گیاهی مراتع و منابع طبیعی چه اقداماتی شده است؟

قلی زاده: یکی از روش‌ها و راهکارهای اصلی برای احیای پوشش گیاهی و جلوگیری از فرسایش خاک و سیلاب اجرای طرح‌های آبخیزداری است که طی سال‌های اخیر کاملا مورد توجه قرار گرفته است. سال گذشته ازمحل سفر رئیس جمهور ۳۵۰میلیارد ریال برای اجرای این طرحها مصوب شد که از این مبلغ۲۰۰میلیارد ریال تخصیص یافته است.

ایرنا: آیا این اعتبارات کافی است؟

قلی‌زاده: اعتبارات کافی نیست در عین حال به دنبال تامین اعتبارات هستیم و برای سفر بعدی رئیس جمهور به استان اردبیل ۲هزار میلیارد ریال اعتبار برای اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری پیش بینی شده است که امیدواریم از این منابع بتوانیم طرح‌های مورد نیاز را اجرایی کنیم.

ایرنا: از نظر شما علت اصلی تخریب مراتع چیست و شما چه اقداماتی در این زمینه انجام می‌دهید؟

قلی‌زاده: اصلی ترین عامل تخریب پوشش گیاهی عامل انسانی و خشکسالی است. خشکسالی بر کاهش پوشش گیاهی و از بین رفتن آن تاثیر گذاشته ولی عدم رعایت بهره برداران و عدم رعایت ظرفیت واحد در مرتع هم روی این مسئله تاثیر بیشتری گذاشته است و دام مازاد باعث شده پوشش گیاهی از بین برود. به هر حال وقتی پوشش گیاهی یک منطقه تضعیف می‌شود در موقع بارندگی روان آب ایجاد شده و فرسایش خاک هم بیشتر می‌شود. هرچقدر هم سطح خاک کم عمق شود پوشش گیاهی فقیر می‌شود.

در این زمینه یکی از راهکارهای اصلی این است که دربالا دست پوشش گیاهی را غنی کنیم تا منجر به ذخیره نزولات و کاهش روند جریان آب شود. هر چقدر جریان آب کنترل شود فرسایش خاک و رسوب در پشت بندهای آبخیزداری و پشت سازه‌ها هم کنترل می‌شود. با این وجود به نظر من باید مشارکت همگانی برای جلوگیری از تخریب مراتع و احیای پوشش گیاهی جلب شود.

ایرنا: در کدام منطقه استان بحران فرسایش خاک و تخریب پوشش گیاهی حاد است؟

قلی زاده: در شمال استان پوشش گیاهی منطقه قوری چایی اصلاندوز بسیار ضعیف شده چون پوشش گیاهی از بین رفته و شدت روان آب هم سبب فرسایش خاک شده است. مردم اگر به طبیعت دلسوز هستند حتما باید از پوشش گیاهی بصورت مطلوب بهره برداری کنند.

ایرنا: در گذشته تعداد دام در مراتع استان بیشتر از امروز بود ولی تخریب هم به این اندازه نبود علت اصلی کجاست؟

قلی زاده: چندین عامل از جمله شرایط جوی، خشکسالی و عوامل انسانی در تخریب پوشش گیاهی دخیل است. واقعیت این است که در گذشته هم بارش زیاد بود، هم بهره‌برداران هم زمان تعلیف را رعایت می‌کردند. سردی هوا هم اجازه ورود زودهنگام دام‌ها به مراتع ییلاقات را نمی داد اما الان هم بارش کم است و هم بهره برداران با کوچ زود هنگام پوشش گیاهی را از بین می‌برند.

ایرنا: میزان بارش در استان چقدر کاهش یافته است؟

قلی زاده: آمار دقیق را سازمان هواشناسی اعلام می‌کند ولی به نظرم میزان بارش تا ۵۰درصد کاهش یافته است. البته تنها در اثر کمبود بارش پوشش گیاهی از بین نرفته است. شما ببینید الان در منطقه مغان بهترین زمین‌ها و مراتع به اراضی آبی و زمین کشاورزی تبدیل شده که این هم باعث از بین رفتن طبیعت و پوشش گیاهی شده است. کاش مکانیزمی انجام شود تا این آب‌ها به سمت مراتع انتقال داده شود.

ایرنا: در گذشته طرح‌هایی اجرا می‌شد که با تراکتور عرصه‌ها را بصورت معرب شخم می زدند و یک تعداد گونه‌ها کاشت می‌شد. آیا این طرح‌ها الان هم اجرا می شود؟

قلی زاده: احیا و غنی سازی مراتع به دو صورت کپه کاری و کنترل فارو در مناطق مختلف با هدف افزایش ذخیره نزولات و افزایش علوفه مراتع صورت می‌گیرد. کپه کاری در منطقه بران مغان و عملیات کنتر فارو هم در کندرق خلخال اجرا شده است.

ایرنا: معمولا پشت سازه هایی که شما احداث می‌کنید خاک غنی جمع می شود. برنامه شما برای این خاک‌ها و استفاده بهینه از سازه‌ها چیست؟

قلی زاده: بنا داریم لایروبی بندهای آبخیزداری با مشارکت سازمان صنعت، معدن و تجارت و آب منطقه ای اردبیل اجرا شود به این صورت ابتدا عملیات رسوب گیری انجام شود و متقاضیان هم از آن بهره‌برداری کنند.

ایرنا: تضعیف پوشش گیاهی در استان خطر ریزگردها را افزایش داده و اخیرا هم مسئولان استان خطر آن را گوشزد کردند کانون این ریز گردها کجاست؟

قلی‌زاده: در بحث ریزگردها اخیرا جلسات متعددی برگزار شده و طرحی هم تهیه شد که بر اساس آن مقرر است در سطح ۳۰۰هکتار عملیات زراعت با شیوه‌های نوین در آغ بلاغ مصطفی‌ خان آبی بیگلو اجرا شود. یکی دیگر از طرح‌های ما در این منطقه فک پلمپ استفاده از یک حلقه چاه با هماهنگی آب منطقه‌ای اردبیل است. علاوه بر این در منطقه آب بیگلو تقویت پوشش گیاهی با همکاری کشاورزان را در برنامه داریم.

ایرنا: در گذشته شاهد بودیم که با هدف توسعه گردشگری زمین‌های بکر تبدیل به اماکن گردشگری شده است چگونه می‌توان جلوی اینها را گرفت؟

قلی زاده: ما مخالف گردشگری به بهای از بین رفتن طبیعت هستیم هرچند برخی از این طرح‌ها به بهانه رونق تولید و اشتغال اجرا شده است. ما مخالف اجرای طرح‌های گردشگری در طبیعت و جنگل نیستیم ولی جنگل باید حفظ شود نه اینکه فرش قرمز برای سرمایه‌گذار بیندازیم برای تخریب طبیعت.

ایرنا: استان اردبیل ذخایر ارزشمند جنگلی دارد اما شاهد هستیم که بعضا این منابع ارزشمند در معرض تخریب و استفاده سودجویان قرار می گیرد در این زمینه چه برنامه‌هایی دارید؟

قلی زاده: در حقیقت جنگل‌های استان اردبیل قابل استحصال نیستند جنگل‌های این استان حفاظتی هستند. برای جلوگیری از تخریب طبیعت و جنگل با استانداری و دادستانی اردبیل مکاتبه کردیم. در عین حال نیازمند با مشارکت همگانی هستیم و به نظر من رسانه‌ها بیشتر از همه می‌توانند در بحث فرهنگ سازی کمک کنند.

ایرنا: عمده آسیب‌ها و خطرات برای جنگل‌ها از چه جهاتی است؟

قلی زاده: جنگل‌های استان اردبیل قابلیت برداشت الوار را ندارد ولی ایجاد کوره‌های زغال در جنگل‌ها بیشتر شده و این یک تهدید بزرگ برای جنگل است. با مشارکت یگان حفاظت جنگل‌ها جلوی آن را گرفته ایم. واقعیت این است که بخشی از مردم به خاطر معیشت اقدام به تخریب جنگل می‌کنند. بخشی دیگر هم با هدف سودجویی اقدام به این کارمی‌کنند ما به آنها کارگاه تولید کوره‌های زغال دادیم تا در جنگل‌ها کوره درست نکنند.

اتفاق ناراحت کننده دیگر برخی گردشگران و سودجویان هستند که معمولا هیزم و چوب را پشت وسیله نقلیه خود بار زده و به برخی واحدهای تولیدی استان می‌فروشند. اقدامات لازم در این باره صورت گرفته و با سودجویان هم برخود قانونی شده است. ما در استان اردبیل توانسته ایم تا حدودی جلو قطع درختان جنگلی را بگیریم ولی ادامه جنگل در استان گیلان به دلیل صعب العبور بودن جنگل امکان برخورد با سودجویان به سختی صورت می‌گیرد.

ایرنا: علاوه بر حضور فیزیکی ماموران منابع طبیعی از فناوری‌های نوین برای حفاظت از جنگل‌ها استفاده می‌شود؟

قلی زاده: علاوه بر حضور ماموران یگان حفاظت از منابع طبیعی، دو دستگاه دوربین با قابلیت دید تا شعاع ۱۹کیلومتری خریداری شده و در نظر داریم برای حفاظت از مراتع هم در جعفرآباد مغان و خروسلو دو دستگاه دوربین نصب شود.

ایرنا: درباره واحدهای تولیدی که مواد اولیه آنها از چوب و جنگل تامین می‌شود چرا این واحدها اقدام به تولید چوب و زراعت در این زمینه نمی‌کنند؟

قلی زاده: زراعت چوب در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است در شمال استان یک هزار هکتار زمین در اختیار سرمایه‌گذار گذاشته شده اما با مشکل کمبود آب مواجه شدند که باید حل شود.در صورت رفع مشکل آب قابلیت توسعه زراعت چوب تا سقف ۱۰هزار هکتار وجود دارد. ما آمادگی داریم زمین در اختیار متقاضیان زراعت چوب قرار دهیم اما لازم است ابتدا حقوق بهره برداران را پرداخت کرده و آب مطمئن هم تامین شود. بهترین روش برای تامین چوب کارخانه‌ها این است که آنها باید مزرعه زراعت چوب داشته باشند نه اینکه چوب مورد نیاز کارخانه خود را از سودجویان و تخریب گران جنگل تهیه کنند به عقیده من در اراضی و زمین‌هایی که استراتژیک نیستند می توان زراعت چوب را توسعه داد.

ایرنا: برای حفاظت از جنگل از ظرفیت دستگاه‌های دیگر هم استفاده می‌کنید؟

قلی زاده: طرح همیار طبیعت را با آموزش و پرورش در دست اجرا داریم و در حال حاضر بالای پنج هزار کارت همیار طبیعت به دانش آموزان صادر شده و هدف این است این طرح مثل طرح همیار پلیس عملیاتی شود تا از این طریق جنگل‌ها و مراتع استان حفاظت شود البته سازمان های مردم نهاد هم در بحث حفاظت از جنگل و مرتع قعال هستند.

به گزارش ایرنا، استان اردبیل ۹۰۲هزار و ۴۰۰هکتار مرتع ییلاقی، قشلاقی و میان‌بند و همچنین ۶۵هزار هکتار جنگل دارد، گونه‌های غالب جنگل‌های استان اردبیل را فندق، ارس، بلوط، زبان گنجشک و افرا تشکیل می‌دهد.